Wanneer binnen een raad van toezicht, een bestuur, een managementteam of een organisatie heel veel niet gezegd wordt, dan kan dat leiden tot een ongezonde cultuur. Een cultuur waarin een disbalans ontstaat tussen de mensen die wel spreken en de mensen die zwijgen. Vaak leidt dit tot de situatie dat de leiders, bestuurders en commissarissen denken goed geïnformeerd te zijn, maar in werkelijkheid niet meer weten wat er écht speelt in de organisatie. Uit talloze voorbeelden is gebleken dat de uitkomst vaak niet goed afloopt en voor grote schade kan zorgen.
Om inspiratie op te doen luister ik in de auto of trein regelmatig een podcast. Sommigen verhalen blijven hangen, anderen niet. Eentje die zeker bleef hangen de afgelopen weken was het gesprek met econoom Marilieke Engbers in de Volkskrant podcast Stuurloos[1]. In deze podcast legt Marilieke Engbers uit hoe het ongezegde in de bestuurskamer de besluitvorming beïnvloedt. Uit haar promotieonderzoek (Engbers, 2020[2]) blijkt dat leiders, bestuurders en commissarissen niet altijd zeggen wat ze denken en voelen en zeker niet als het echt spannend wordt. Het uitspreken van je gedachten brengt een risico met zich mee en kan je als leider, bestuurder of commissaris je imago of zelfs je carrière kosten. Het kan je ook een conflict opleveren, inhoudelijk of soms zelfs persoonlijk. En wanneer er weinig tijd is vanwege drukke agenda’s en het “niet hoort” om een conflict aan te gaan, dan is de keuze om te zwijgen snel gemaakt. Dat komt uiteraard de kwaliteit van de besluitvorming niet altijd ten goede.
Het ongezegde
Maar wat is nu precies het ongezegde? Simpel uitgelegd is het ongezegde datgene wat mensen denken en voelen maar niet zeggen tijdens gesprekken of vergaderingen. Engbers (2020) maakt hierbij een verschil tussen voorbewuste- en bewuste communicatie. Bij voorbewuste communicatie vindt er razendsnel een intuïtieve inschatting plaats en bepalen mensen ‘in het moment’ om wel of niet te spreken. Achteraf weten mensen wel wat ze toen dachten en voelden en ook waarom ze niets zeiden. Bij bewuste communicatie verzwijgen mensen bewust hun gedachten en gevoelens omdat zij verwachten dat de kosten (risico’s, tijd, moeite) van het spreken hoger zijn dan het rendement van het openlijk uitspreken van hun gedachten en gevoelens.
In de praktijk
In mijn werk als toezichthouder, leidinggevende en als adviseur heb ik meermaals ervaren dat het voeren van een open en eerlijk gesprek heel ingewikkeld kan zijn. De druk om als organisatie ‘in control’ te zijn is groot, zeker in een tijd waarin we van crisis naar crisis lijken te bewegen. Tel daarbij op dat steeds meer organisaties onderdeel zijn van een netwerk of samenwerkingsverband en de belangen en risico’s zijn hierdoor vaak nog groter. Dat zorgt voor veel spanning waardoor zelfs de meest ervaren en rationele leiders zich twee keer bedenken alvorens zich uit te spreken. De neiging om dan te verschuilen achter regels, procedures en protocollen is begrijpelijk, maar zorgt in de praktijk voor nog meer onveiligheid en nog minder kans om het ongezegde bespreekbaar te maken.
Luisteren is goud
Wat kan je als leider, bestuurder of commissaris dan wel doen? Het begint met het bespreekbaar maken van het feit dat dit patroon mogelijk ook in jouw raad, bestuur, team of organisatie aanwezig is. Dat vraagt wel om een behoorlijke portie lef, zeker in een organisatie waar het tonen van emoties en kwetsbaarheid niet gebruikelijk is. Een stap die minder risicovol is maar minstens zo belangrijk, is het simpelweg écht luisteren. Echt luisteren betekent dat je je als leider bewust bent van je eigen vooroordelen en open staat voor je eigen ongelijk. Dat doe je door je in te leven in het perspectief van de ander en vragen te stellen in plaats van advies of commentaar te geven. Een hele moeilijke opgave in een tijd waarin commentaar geven en elkaar beoordelen en veroordelen de normaalste zaak van de wereld is. Meer luisteren in plaats van spreken of zwijgen is dan ook een mooie eerste stap. Het spreekwoord zou dan ook eigenlijk moeten luiden; spreken is zilver, luisteren is goud!
[1] https://www.volkskrant.nl/kijkverder/t/podcasts/serie/stuurloos/kies-geen-leiders-meer-die-doen-of-ze-alles-weten [2] Engbers, M. (2020) Hoe het ongezegde de strategische besluitvorming in RvC’s beïnvloedt. [voorpublicatie promotieonderzoek, Vrije Universiteit Amsterdam]. Geraadpleegd op 29 januari 2022, van www.marilieke.com
コメント